Toponderzoeker onderscheiden door Orde van Vrijmetselaren

Archiefonderzoeker dr. Patricia Kennedy Grimsted ontving bij haar bezoek aan Den Haag een bijzondere onderscheiding: de erepenning van de Orde van Vrijmetselaren. De Amerikaanse Grimsted is wereldwijd bekend om haar inzet voor de restitutie van erfgoed dat in de Tweede Wereldoorlog werd geroofd door de Nazi’s. In de jaren 90 ontdekte zij vermiste stukken in ‘geheime’ archieven in Moskou en was betrokken bij de daarop volgende restituties aan diverse Europese landen. Ook de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden kreeg zo verloren gewaand erfgoed terug.

Ondanks haar hoge leeftijd (86) is dr. Grimsted nog altijd als toponderzoeker actief in het vakgebied, al verkleinen actuele ontwikkelingen in Oekraïne de kans op restituties uit voormalig Oostbloklanden. De erepenning van de Orde van Vrijmetselaren wordt zelden uitgereikt en uitsluitend aan personen van bijzondere verdienste. Dr. Grimsted ontving deze als erkenning voor haar levenswerk en de inspanningen die ze nog dagelijks verricht om vermist cultureel erfgoed te traceren. Tijdens het bezoek sprak ze bij een expert meeting in het Vrijmetselarij Museum met Nederlandse onderzoekers.

Geroofd vrijmetselaarserfgoed
De vrijmetselarij is een van de oudste sociale netwerken met een bijzondere rituele traditie. De Nazi’s zagen in de loges een werktuig van Joden om de wereldmacht te grijpen en een potentiële bron van verzet. Ze verspreidden daarom grote hoeveelheden antisemitische propaganda tegen de vrijmetselarij. Seyss-Inquart verbood alle logeactiviteiten, waarna hun gebouwen en bezittingen werden vernietigd, verkocht of geroofd. Ook het Vrijmetselarij Museum, gesticht door Grootmeester Prins Frederik met de aankoop van de beroemde Kloss-Bibliotheek (1854), werd leeggeroofd door de Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg en het Reichssicherheitshauptambt. Kostbare rituele voorwerpen en regalia zijn nog altijd vermist.

Vermissing onderbelicht
Na de bevrijding zetten de Geallieerden zich in voor restitutie. In de jaren 90 werd duidelijk dat Sovjettroepen delen van de Nazibuit hadden meegenomen naar Moskou, terwijl andere delen in depots in voormalige Oostbloklanden lagen opgeslagen. Diplomatieke onderhandelingen leidden uiteindelijk tot restituties aan het begin van de 21ste eeuw, maar de speurtocht is nog lang niet voltooid. Herkomstonderzoek richt zich vooral op geroofde Joodse archieven, bibliotheken en kunst, voor vermist vrijmetselaarserfgoed was tot nu toe weinig aandacht.

Nieuw onderzoek
Dr. Grimsted was in Nederland om te spreken met onderzoekers die aan nieuwe restitutieprojecten werken, waaronder kusthistorica dr. Andrea Kroon. Met steun van het Mondriaan Fonds verricht Kroon het eerste onderzoek naar geroofd vrijmetselaarserfgoed. In het Vrijmetselarij Museum werd een expertmeeting georganiseerd, waaraan ook vertegenwoordigers van de Claims Conference, Joods Historisch Museum, Bibliotheca Rosenthaliana, Haags Gemeentearchief en de voormalig Rijksarchivaris deelnamen. De collectie van het Vrijmetselarij Museum blijkt een belangrijke bron voor onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog.


Experts bekijken oorlogsdocumenten in het Vrijmetselarij Museum te Den Haag. V.l.n.r.: dr. Andréa Kroon (kunsthistorica, Kroon & Wagtberg Hansen), dr. Corien Glaudemans (oud-senior researcher Haags Gemeentearchief), em.prof. Eric Ketelaar (oud-Rijksarchivaris), dr. Patricia K. Grimsted (Honorary Fellow IISG/Research Associate University Harvard), dr. Marty Bax (kunsthistorica, Baxart), dr. Frits Hoogewoud (oud-wetenschappelijk medewerker Bibliotheca Rosenthaliana).
Niet op de foto, maar wel aanwezig: Blair Kneppers (Hoofd Vrijmetselarij Museum) en drs. Julie-Marthe Cohen (curator Joods Historisch Museum).

Bijzondere tentoonstelling
In het museum is nu de expositie ‘Vrijheid en Vooroordeel: Vrijmetselarij en de Tweede Wereldoorlog’ te zien, begeleid door een gelijknamige publicatie door gastconservator Kroon. Deze gaat in op de lotgevallen van vrijmetselaren in de oorlog, waaronder hun rol in het verzet.

Meer informatie: vrijmetselarijmuseum.nl